Choroba niedokrwienna serca

Istotą niedokrwiennej choroby serca jest dysproporcja między faktycznym (aktualnym w danej chwili lub okresie) zapotrzebowaniem na tlen ze strony mięśnia sercowego a możliwością jego dostarczenia. Każda sytuacja, która zwiększa pracę mięśnia sercowego i tym samym zapotrzebowanie na tlen, może pogłębić tę dysproporcję, podobnie jak każda sytuacja pogłębiająca trudności w „pobraniu”, a następnie dostarczeniu tlenu do serca.
Możliwość dostarczenia tlenu do mięśnia sercowego jest warunkowana różnorakimi czynnikami:
●  stanem anatomicznym naczyń wieńcowych serca,
●  warunkami i stopniem wymiany gazowej w narządzie oddechowym,
●  możliwością transportu tlenu z miejsca pobrania do miejsca zapotrzebowania,
●  ilością krwinek czerwonych i hemoglobiny, z którą tlen wiąże się na czas transportu.
Dużą rolę odgrywa przy tym ciśnienie tętnicze w łożysku naczyniowym, warunkujące niezbędną perfuzję krwi naczyniami włosowatymi przez tkanki (a w tym przypadku przez tkankę mięśnia sercowego).
Serce, jako pompa ssąco-tłocząca, nieprzerwanie przepompowująca krew w organizmie, wymaga przede wszystkim dostarczania tlenu. Wszelkie zaburzenia w tym zakresie odbijają się bezpośrednio na czynności mięśnia sercowego, a pośrednio na czynności całego układu krążenia i organizmu.
Każda sytuacja, która ograniczy obciążenie serca pracą i zapotrzebowanie na tlen, a umożliwi lepsze (pełniejsze) pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na wspomniany tlen (np. przez rozszerzenie naczyń wieńcowych serca lub pełniejsze utlenowanie krwi), będzie sprzyjała ustępowaniu niedokrwienia mięśnia sercowego (ryc. 10.1).
Przy ograniczonych możliwościach zapewnienia niezbędnej wymiany gazowej i ograniczonych możliwościach podaży niezbędnego tlenu (O2) tylko zmniejszenie obciążenia serca i tym samym zmniejszenie zapotrzebowania na tlen ze strony tegoż serca gwarantuje zapewnienie równowagi między podażą i popytem i uniknięcie niedotlenienia mięśnia sercowego. Ostre (nagłe) zaistnienie wspomnianej wyżej dysproporcji wyzwala ostre (nagłe) niedokrwienie mięśnia sercowego. Przewlekłe zaś zaistnienie tej dysproporcji warunkuje przewlekłe niedokrwienie mięśnia sercowego.

Dusznica bolesna

Dusznica bolesna, zwana też dławicą piersiową, jest zespołem objawów niewydolności wieńcowej. Charakteryzuje się zazwyczaj nagłym napadowym bólem w okolicy serca (zamostkowej) najczęściej sprowokowanym przez wysiłek fizyczny, działanie zimna lub zdenerwowanie, a przede wszystkim przez dłużej trwające napięcie psychiczne i różnorakie bodźce stresowe. Ból jest ugniatający, piekący lub ściskający, kiedy indziej jakby dławiący, promieniujący zazwyczaj do lewego barku i lewego ramienia, a niekiedy znów do okolicy podszczękowej lub lewej łopatki. Czas utrzymywania się takiego bólu może być różny – od kilku do kilkunastu minut, lub nawet dłużej. Towarzyszy mu zazwyczaj ogólny niepokój, wrażenie jakby kołatania serca, a niekiedy uczucie duszności lub braku tchu.
Opisany ból zazwyczaj po pewnym czasie ustępuje samoistnie lub po zażyciu zaleconych wcześniej przez lekarza środków uspokajających i rozszerzających naczynia wieńcowe.
U ludzi starszych niewydolność naczyń wieńcowych, warunkująca dusznicę bolesną, jest zazwyczaj spowodowana miażdżycą zwężającą światło naczyń i dlatego korzystniejsze efekty lecznicze dają środki rozszerzające te naczynia.
U ludzi młodych dolegliwości typu wieńcowego są najczęściej spowodowane skurczami tych naczyń w następstwie stresów psychicznych i napięcia nerwowego. Bardzo korzystnie działają wówczas środki uspokajające, poprawiające samopoczucie.
Podstawowym warunkiem przyspieszenia poprawy w czasie napadu bólowego jest zachowanie psychicznego i fizycznego spokoju.
Lekki napad bólów zazwyczaj mija w ciągu kilku minut po zażyciu nitrogliceryny lub w kilkanaście minut do pół godziny po zażyciu któregoś z innych, wcześniej przez lekarza zalecanych, tzw. leków wieńcowych, np. preparatów: Sustac, Sorbonit, Cardonit, Isodinit.
W razie wystąpienia szczególnie silnych dolegliwości bólowych w okolicy serca, nie ustępujących po przerwaniu obciążenia fizycznego oraz zażyciu przepisanych przez lekarza leków uspokajających, rozszerzających naczynia wieńcowe serca, należy zasięgnąć porady lekarskiej.
Nie należy każdego bólu w okolicy przedsercowej lub za mostkiem utożsamiać z dusznicą bolesną lub zawałem mięśnia sercowego, ponieważ podobne dolegliwości mogą powodować inne przyczyny. Niemniej silne, zwłaszcza spoczynkowe i powtarzające się, bóle w okolicy serca powinny być sygnałem grożącego niebezpieczeństwa. Każdy pierwszy ból typu wieńcowego lub silniejszy niż poprzedni w razie przewlekłej niewydolności wieńcowej, występujący w znacznym nasileniu w spoczynku, niezależnie od oddechu, ruchu lub wysiłku fizycznego, oraz ból wysiłkowy nie ustępujący po zaprzestaniu wysiłku fizycznego stanowią uzasadnione wskazania do wezwania pogotowia ratunkowego.

Zawał serca

Istotą zawału serca jest całkowite zamknięcie naczynia w sercu, czego następstwem jest zupełne przerwanie dopływu krwi, a tym samym dostarczanie tlenu do pewnego obszaru mięśnia sercowego.
W konsekwencji tego niedotlenienia rozwija się martwica tej jego części, do której został przerwany dopływ krwi i tlenu.
Wielkość zawału mięśnia sercowego zależy od wielkości światła naczynia w miejscu powstania przeszkody dla dalszego przepływu krwi.
Lokalizacja zawału mięśnia sercowego zależy od tego, w której tętnicy wieńcowej i w którym miejscu uległ przerwaniu przepływ krwi.
Przerwanie przepływu krwi może być następstwem:
●  długotrwałego silnego skurczu naczynia pod wpływem silnych stresów emocjonalnych,
●  zatoru w wyniku naniesienia tzw. materiału zatorowego z prądem krwi (np. fragmentu skrzepu, grudki komórek tłuszczowych,
●  wytworzenia się w danym miejscu skrzepu, zazwyczaj na podłożu rozwiniętych wcześniej zmian miażdżycowych.
W zależności od tego, czy zawał (martwica) obejmuje mięsień sercowy na całej grubości ściany, czy też jedynie jej część, wyróżnia się zawał pełnościenny i niepełnościenny.
Leczenie zawału mięśnia sercowego zmierza do udrożnienia zatkanego naczynia oraz zapobiega narastaniu skrzepu i powiększaniu się martwicy, biorąc pod uwagę, że najczęstszą, bezpośrednią jego przyczyną jest ostry zakrzep w tętnicy wieńcowej.
Wyniki leczenia tego typu są tym lepsze, im wcześniej się je podejmie. Stąd też obecnie leczenie podejmowane jest w pierwszych godzinach od wystąpienia bólu zawałowego, nawet już w karetce podczas transportu chorego z zawałem do szpitala.
Objawy. Powstawanie zawału manifestuje się zazwyczaj nagłym, bardzo silnym, dławiącym bólem za mostkiem lub w okolicy serca, nie ustępującym po ograniczeniu wysiłku fizycznego, usunięciu przyczyn emocji, ani też po zażyciu środków rozszerzających naczynia wieńcowe, jak nitrogliceryna, stosowanych z powodzeniem w niewydolności wieńcowej, czyli w częściowym (odwracalnym) niedokrwieniu mięśnia sercowego.
Bólowi zawałowemu towarzyszy zazwyczaj niepokój psychiczny i ruchowy, uczucie dużego lęku, bladość powłok. Przy charakterystycznym nieustępowaniu bólu pojawia się pogłębiające ogólne osłabienie, przyspieszenie tętna, zimny pot na skórze, a niepokój i lęk narastają.
Opisane objawy, sugerujące podejrzenie zawału mięśnia sercowego, są bezwzględnym wskazaniem do wezwania pomocy lekarskiej, najlepiej pogotowia ratunkowego.
Należy zaznaczyć, że po jednorazowym badaniu elektrokardiograficznym lub biochemicznym lekarz nie zawsze może rozstrzygnąć wspomniany problem diagnostyczny. Dlatego w przypadkach wątpliwych istnieje potrzeba kilkudniowej obserwacji szpitalnej oraz wczesnych badań enzymatycznych.

Zapobieganie chorobie niedokrwiennej serca

Chorobie niedokrwiennej serca można zapobiegać przez racjonalny, regularny tryb życia, pod którym to pojęciem należy m.in. rozumieć regularne spożywanie miernie obfitych, urozmaiconych i niezbyt bogatych w tłuszcze zwierzęce posiłków, unormowany spoczynek nocny, unikanie nadmiernych wysiłków fizycznych i stresów.
Palenie papierosów, cygar lub fajki ze względu na powodowany przez nikotynę skurcz naczyń jest bezwzględnie przeciwwskazane. Właściwe zachowanie proporcji między pracą a wypoczynkiem, higieniczny tryb życia, normalizacja nadmiernej masy ciała i ewentualnie podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi oraz właściwe odżywianie się są podstawowymi warunkami zachowania zdrowia i racjonalnej profilaktyki choroby niedokrwiennej serca z zawałem mięśnia sercowego włącznie.
Przebycie zawału mięśnia sercowego ogranicza – przynajmniej w pierwszych miesiącach – sprawność ruchową i zawodową człowieka, który musi tym bardziej przestrzegać uregulowanego trybu życia. Nawet w razie niemanifestowania się niedomogi serca i niewystąpienia niewydolności krążenia musi on ograniczyć wysiłek fizyczny oraz stopniowo i z rozwagą adaptować się do niego.
Powrót ze szpitala nie jest równoznaczny z pełną sprawnością i możliwością prowadzenia dotychczasowego, bardzo często przekraczającego możliwości tolerancji przez serce trybu życia. Serce po zawale wymaga często wielomiesięcznej adaptacji do poprzednich warunków. Życie seksualne w początkowym okresie powinno również być ograniczone i niezbyt intensywne. Jeżeli jest to możliwe, należy po zawale mięśnia sercowego unikać podejmowania pracy na kierowniczych, pełnych stresów i niepokoju, stanowiskach. Jeśli wystąpienie zawału mięśnia sercowego doprowadziło do niewydolności krążenia, należy rozważyć (z poradą lekarza) celowość przejścia na okresową (np. roczną) rentę. Nieprzestrzeganie tych zaleceń może doprowadzić do następnego zawału mięśnia sercowego i dalszego pogłębienia ograniczenia wydolności układu krążenia.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować