Choroba Alzheimera

Alois Alzheimer, wybitny niemiecki psychiatra i neurolog, opisał na przełomie XIX i XX wieku cechy kliniczne i zmiany histopatologiczne występujące w przebiegu otępienia u 51-letniej kobiety. Przez wiele lat choroba przebiegająca w opisany przez niego sposób uważana była za przedstarczą postać otępienia, występującą u osób przed 65 rokiem życia. Jednak dalsze badania kliniczne, biochemiczne i anatomopatologiczne wykazały tożsamość choroby Alzheimera z częściej występującym otępieniem starczym. W ten sposób choroba ta stała się najczęściej występującym zespołem otępiennym.
Obecnie częstość występowania choroby Alzhaimera u osób przed 65 rokiem życia nie przekracza 1%. Zachorowalność wzrasta natomiast gwałtownie u osób starszych – do 5-10% w wieku 60 lat i do 30-40% powyżej 85 roku życia. Średni czas trwania objawów kończących się zgonem wynosi 10 lat (zakres od 4 do 16 lat). Czas trwania choroby wydaje się nieco dłuższy u kobiet niż u mężczyzn, częściowo z powodu faktu, iż kobiety zazwyczaj żyją dłużej.
Choroba Alzheimera polega na zwyrodnieniu tkanki mózgowej, które powoduje zanik komórek nerwowych. Pod mikroskopem stwierdza się zmiany włókienkowe w komórkach nerwowych, ubytek neuronalny i obecność płytek starczych zawierających substancję białkową, nazywaną amyloidem. Obecność amyloidu utrudnia pracę komórki nerwowej, która – pozbawiona kontaktu z innymi komórkami nerwowymi – przestaje spełniać swoje zadania. Uważa się też, że amyloid może być toksyczny dla komórki nerwowej i powoduje jej śmierć.
Obumieranie neuronów powoduje spadek poziomu produkowanych przez nie substancji chemicznych, w tym acetylocholiny, która bierze udział w procesach poznawczych.

Objawy

Objawy choroby Alzheimera rozwijają się stopniowo – od najwcześniejszych oznak zaburzeń pamięci, do głębokiego deficytu poznawczego. Przebieg schorzenia jest postępujący i nieuchronnie prowadzi do pełnej niesprawności i zgonu. Jednak nieraz zdarzają się okresy stacjonarne, w których sprawność intelektualna pozostaje na stałym poziomie przez rok lub dwa, by potem ulec dalszemu pogorszeniu.
Do najwcześniejszych objawów choroby Alzheimera należą zaburzenia pamięci, które pojawiają się w sposób określany jako podstępny, zdradliwy. Dlatego, zanim postawione zostanie właściwe rozpoznanie, może minąć kilka lat.
Początkowo chory odczuwa, że jego aktywność poznawcza zmniejsza się, potrzebuje więcej czasu na wykonanie swoich codziennych czynności zawodowych. Jednocześnie efekty pracy – często mimo podwojonego wysiłku – są niezadowalające. W takich sytuacjach większość czynnych zawodowo pacjentów rezygnuje z pracy i przechodzi na wcześniejszą emeryturę, często tłumacząc się nagłą koniecznością zajęcia się wnukami.
Ogólny spadek aktywności w pierwszym okresie choroby dotyczy bardziej gromadzenia nowych informacji, niż korzystania z wcześniej nabytych umiejętności. I tak, u pacjentów mogą pojawiać się kłopoty z opowiedzeniem obejrzanego filmu, natomiast nie nastręcza im trudności prowadzenie samochodu czy gotowanie. Z reguły chory najwcześniej zaczyna zauważać kłopoty w zakresie tych czynności, które wykonuje najczęściej.
Ten początkowy okres choroby jest najtrudniejszy do rozpoznania z co najmniej kilku przyczyn. Przede wszystkim, musi znaleźć się osoba, która zauważy zmianę w zachowaniu bliskiej osoby; dostrzeże, że zaczyna ona mieć powtarzające się kłopoty, że dzieje się coś, czego do tej pory nie było. Ważne jest też stwierdzenie, czy trudności te pojawiły się bez żadnych uchwytnych przyczyn, czy też ujawniły się w okresach przeciążenia, np. fizycznego bądź psychicznego.
Zaburzenia pamięci przejawiają się początkowo trudnościami w przypominaniu sobie ostatnich zdarzeń – tego, co miało miejsce niedawno: przed minutą godziną, poprzedniego dnia. Stopniowo narasta częstotliwość tego typu problemów. Początkowo mogą być one rejestrowane raz w tygodniu, potem – codziennie, a w końcu – prawie nieustannie. Dla otoczenia bardzo irytujące stają się ciągle powtarzane przez pacjenta pytania. Dzieje się tak, ponieważ chory nie pamięta, o co pytał, że już uzyskał odpowiedź, a wreszcie – że już o to pytał. To nasilone zapominanie wynika z patologicznej nietrwałości śladu pamięciowego. Wraz z dużą rozpraszalnością uwagi sprawia ona, że pacjent ciągle czegoś szuka. A po znalezieniu poszukiwanego przedmiotu, chowa go w znacznie bezpieczniejsze miejsce i wznawia szukanie. W efekcie znajduje różne przedmioty w dziwnych miejscach, nie pamięta, że sam je tam schował i najczęściej oskarża bliskich o robienie mu celowo przykrości.
W późniejszych stadiach choroby szukanie może przybrać postać obsesji, przy czym chowane są z reguły rzeczy najważniejsze: dokumenty, klucze, pieniądze.
Ten początkowy okres choroby, w którym dominują zaburzenia pamięci i dyskretne zmiany w zachowaniu, może trwać wiele lat. Z biegiem czasu dochodzi do zaburzeń innych procesów. U części pacjentów mogą wystąpić trudności językowe, np. chory skarży się, że wie, co chce powiedzieć, ale brakuje mu słowa. U innych osób główną rolę odgrywają problemy w spostrzeganiu przestrzeni. Początkowo chory może nie trafiać do miejsc mniej mu znanych, a w końcu – nawet do własnego mieszkania. Bardzo charakterystycznym objawem jest błądzenie po swoich miejscowościach. W miarę postępu choroby, najbardziej dotkliwa dla pacjenta i jego rodziny staje się niemożność zapamiętania tego, co dzieje się aktualnie. Pacjent nie uczy się, nie rejestruje w pamięci nowych informacji, faktów, próśb i poleceń. Do zaburzeń pamięci operacyjnej dołączają się zaburzenia pamięci zdarzeń odległych. Coraz większą trudność sprawia choremu przypominanie sobie tego, co zdarzyło się w przeszłości – początkowo bliższej, a potem – coraz dalszej. Pacjent nie pamięta faktów ze swojego życia, imion bliskich, myli żonę z matką, matkę z córką, itp. Powoli dochodzi do utraty wszelkich umiejętności, takich jak np .przygotowywanie posiłków, jedzenie sztućcami, rozmawianie przez telefon, dbanie o higienę. Wreszcie zanika umiejętność mówienia, poruszania się, elastycznego chodu, siadania na krześle, utrzymywania pionowej postawy ciała. Pacjent nie dostrzega własnych zaburzeń, przestaje sygnalizować potrzeby, twarz staje się maskowata, pozbawiona uśmiechu. W ostatnim stadium choroby dochodzi do zaburzeń świadomości. Chory jest całkowicie zdany na opiekę innych osób.
Oprócz objawów otępienia, w chorobie Alzheimera mogą występować objawy neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. Do najczęściej spotykanych objawów neurologicznych należą objawy pozapiramidowe, tworzące tzw. zespół parkinsonowski, czyli: spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia mimiki twarzy, sztywność, która jest wynikiem wzmożonego napięcia mięśni. Sylwetka chorego jest charakterystyczna: pochylona do przodu, z kończynami zgiętymi w stawach kolanowych i łokciowych. Pacjent chodzi drobnymi kroczkami, przesuwając stopy po podłodze.
Zaburzenia psychiczne występujące w chorobie Alzheimera to najczęściej:
– urojenia prześladowcze i okradania,
– halucynacje wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe,
– zaburzenia nastroju – najczęściej jego obniżenie, z depresją włącznie,
– chwiejność afektywna – pacjent w krótkim odstępie czasu przechodzi ze śmiechu w płacz albo odwrotnie,
– lęk, fobie – najczęściej związane z przeżyciami urojeniowymi i halucynacjami.
Zaburzenia zachowania to pobudzenie psychoruchowe i agresja. Również one mogą być spowodowane przeżyciami psychotycznymi, ale też frustracją wywołaną przez chorobę, zagubieniem, niezrozumieniem przez otoczenie.

Rozpoznanie

Kryteria kliniczne rozpoznania choroby Alzheimera obejmują zaburzenia funkcji poznawczych o postępującym przebiegu, przy równoczesnym braku jakichkolwiek nieprawidłowości neurologicznych lub ogólnomedycznych. Badania psychologiczne, metody obrazowania mózgowia i inne kryteria pozwalają na ustalenie tzw. trzech poziomów pewności diagnostycznej. Pewne rozpoznanie choroby Alzheimera zarezerwowane jest dla schorzenia potwierdzonego wynikiem autopsji.
W podstawowych badaniach laboratoryjnych nie stwierdza się charakterystycznych zmian. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest prawidłowy, tylko niekiedy z podwyższonym stężeniem białka. W elektroencefalogramie (EEG) zazwyczaj widoczne jest uogólnione zwolnienie czynności podstawowej. Tomografia komputerowa (TK) lub badanie przy pomocy magnetycznego rezonansu jądrowego (MR) może uwidocznić poszerzenie komór bocznych oraz bruzd korowych, szczególnie w okolicy skroniowej i czołowej – zwłaszcza w późniejszym okresie choroby. Badania neuropsychologiczne mogą wykazać minimalne zaburzenia funkcji poznawczych we wczesnym okresie schorzenia, dokumentować ich uogólnioną degradację lub służyć monitorowaniu przebiegu choroby.

Leczenie

Pod względem biochemicznym najbardziej typowym dla choroby Alzheimera zjawiskiem jest spadek o 50-90% aktywności acetylotransferazy cholinowej – enzymu odpowiedzialnego za syntezę acetylocholiny. W związku z tym, do leczenia choroby wykorzystuje się leki będące inhibitorami acetylocholinesterazy. Ich zastosowanie ma podnosić poziom acetylocholiny w mózgowiu. Do najczęściej podawanych leków nalezą donepezyl i riwastygmina. Poza tym stosuje się leki psychotropowe o działaniu objawowym – zwłaszcza w przypadku powikłań psychotycznych, depresyjnych i w zaburzeniach zachowania. Doraźnie podaje się leki nasenne. Spośród tej grupy rzadziej stosuje się jednak leki benzodiazepinowe, gdyż u osób starszych wpływają one niekorzystnie na funkcje poznawcze, a zwiotczając mięśnie – mogą być przyczyną upadków i złamań kości. Poza leczeniem farmakologicznym istotną rolę odgrywają metody niebiologiczne. Podstawowe znaczenie ma troskliwa opieka nad chorym. Jej znaczenie wzrasta w miarę postępu otępienia i zwiększania się uciążliwości związanych z funkcjonowaniem chorego. Istotna rola przypada też różnorodnym formom rehabilitacji. Ich celem jest poprawienie umiejętności pacjenta w zakresie radzenia sobie z prostymi czynnościami codziennymi, trening funkcji poznawczych (zwłaszcza pamięci) oraz unikanie bezczynności.

Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Magdalena Krakowska-Kociołek Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Lubiążu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować