Ból głowy – jeden objaw, wiele przyczyn

Bóle głowy są bardzo rozpowszechnionym objawem chorobowym. Według danych statystycznych 4-8% ludności poszukuje porady u lekarza z powodu tej dolegliwości.
Przyczyny bólów głowy są różnorodne. Do najczęstszych należą zmiany naczyniowe, zaburzenia krążenia mózgowego, przemęczenie i wyczerpanie psychiczne, niekiedy zaburzenia przemiany materii lub procesy chorobowe toczące się w innych narządach organizmu, w obrębie czaszki lub w jej sąsiedztwie (np. zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych).

Rodzaje najczęściej spotykanych bólów głowy i zasady doraźnego postępowania w domu w razie ich wystąpienia:

1. Bóle głowy pochodzenia naczyniowego:
migrenowe,
naczynioruchowe,
w okresie przekwitania u kobiet,
w nadciśnieniu tętniczym,
w niedociśnieniu tętniczym,
w miażdżycy.
2. Bóle głowy pourazowe.
3. Bóle nerwów twarzy i głowy (tzw. nerwobóle).
4. Bóle głowy pochodzenia toksycznego.
5. Bóle głowy jako objaw stanów zapalnych w jej obrębie.
6. Bóle głowy w chorobach oczu.
7. Bóle głowy w chorobach uszu.
8. Bóle głowy w chorobach zatok przynosowych.
9. Bóle głowy związane z zaburzeniami psychicznymi.
10. Bóle głowy w następstwie zmian w obrębie szyi i karku.

Bóle głowy pochodzenia naczyniowego

Bóle głowy pochodzenia naczyniowego są następstwem zmian w naczyniach krwionośnych mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.

Przyczyną tych bólów głowy mogą być:

●  skurcz naczyń krwionośnych i związane z tym utrudnienie przepływu krwi oraz – niekiedy – niedotlenienie określonych tkanek (migrena),
●  częste zmiany średnicy naczyń krwionośnych w wyniku ich przemiennych skurczów i rozkurczów, powodujące zmiany w przepływie krwi,
●  miażdżyca naczyń (tzw. skleroza), zwana też stwardnieniem naczyń mózgowych,
●  zmiany ciśnienia krwi, a w ich następstwie ciśnienia śródczaszkowego (bóle głowy w przypadku podwyższonego lub obniżonego ciśnienia tętniczego),
●  przerwanie ciągłości ściany naczynia, czyli krwotoki (wylewy krwi) do mózgu lub między opony mózgu na powierzchnię mózgu, powodujące wzrost ciśnienia śródczaszkowego,
●  zaczopowanie światła naczynia mózgowego, np. „skrzepem” lub „masami miażdżycowymi”, i powstanie zawału zwanego pospolicie udarem mózgu.

Bóle głowy pochodzenia migrenowego

Wśród dobrego samopoczucia następuje gwałtowny, okresowy, jednostronny (połowiczy), nagły napad bólu głowy, któremu zwykle towarzyszą nudności, zawroty głowy, ślinotok lub suchość w jamie ustnej, a nawet wymioty. Ból ten odczuwany jest najczęściej jako pukanie lub bicie młotkiem, synchroniczne z tętnem. Zwykle widoczne jest zblednięcie dotkniętej bólem połowy twarzy (bardzo rzadko zaczerwienienie), występują zaburzenia ostrości widzenia, niekiedy także zaburzenia czucia, a nawet przejściowe niedowłady gałek ocznych, twarzy i zaburzenia słuchu. Migrena występuje cztery razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, zazwyczaj między 20 a 30 rokiem życia. Napad bólów migrenowych trwa najczęściej od kilku minut do kilku, a nawet kilkunastu godzin.
Momentem wyzwalającym napad migreny są stany zdenerwowania, cierpienie fizyczne i nadmiernie przedłużony odpoczynek w pozycji leżącej. Zmiany pogody mają wyraźny wpływ na powstawanie napadów migreny.
Bóle migrenowe są pochodzenia naczyniowego. Skurcz naczyń i bladość skóry poprzedzają zwykle ból, po czym następuje rozszerzenie naczyń krwionośnych z jednoczesnym uczuciem bolesnego tętnienia tętnicy skroniowej. Zdarzają się też postacie migreny wyrażające się jedynie lub przede wszystkim skurczami naczyń; nie występuje wtedy tętnienie ani wyraźne zmiany naczyniowe.
Postępowanie lecznicze w migrenie nie jest ani proste, ani jednolite. Wymaga indywidualnego dobrania leku. Nie należy więc zniechęcać się nieskutecznością pierwszego lub drugiego leku, ponieważ lekarz z pewnością w końcu dobierze skuteczny. Głównym celem postępowania leczniczego jest uwolnienie chorego od dalszych napadów migreny i lęku przed nimi. Osiąga się to zazwyczaj dość szybko. Zdarza się jednak, że leczenie wymaga cierpliwości zarówno ze strony chorego, jak i lekarza.

Postępowanie w nagłym napadzie migreny:

●  Podajemy 1 tabletkę jednego z powszechnie znanych środków przeciwbólowych (Veramid, Gardan, Polopiryna, Acenol, APAP, Paracetamol, Coffecorn, Bellergot itp.). W razie potrzeby przyjmujemy go ponownie po 3 godzinach. Jeżeli napady powtarzają się dość często, nie wolno bezkrytycznie zażywać wymienionych preparatów, gdyż w nadmiarze są one szkodliwe dla organizmu.
●  Niekiedy podana dość wcześnie filiżanka mocnej kawy może wyraźnie złagodzić lub zlikwidować dolegliwości migrenowe. Należy jednak zaznaczyć, że u niektórych chorych napady migreny występują właśnie po wypiciu kawy. U tych osób jest ona przeciwwskazana, podobnie jak u osób z bólami brzucha, u których może dolegliwości brzuszne nasilać.
●  W razie wystąpienia i utrzymywania się obrzęków po napadzie należy zastosować ciepłe okłady na spuchnięte okolice.
●  Bóle głowy migrenowe o charakterze pulsującym zmniejszają się dość często po ucisku palcami bolesnej okolicy.

Zapobieganie napadom migreny polega na:

●  prowadzeniu regularnego trybu życia (regularnych posiłkach, uprawianiu gimnastyki porannej, nie męczących sportów i spacerów, ograniczeniu nadmiernej ilości snu),
●  stosowaniu codziennego wieczornego zmywania ciała zimną wodą (gorąca kąpiel jest raczej szkodliwa w tych przypadkach),
●  unikaniu przejadania się i nadmiaru płynów, zwłaszcza późnym wieczorem,
●  unikaniu alkoholu,
●  okresowej zmianie miejsca pobytu, np. z terenów o klimacie górskim do obszarów o klimacie nadmorskim, który niekiedy wpływa także korzystnie i łagodzi dolegliwości; zmiana odwrotna jest przeciwwskazana,
●  stosowaniu różnych preparatów farmakologicznych, ale zawsze według zaleceń lekarza.

Bóle głowy naczynioruchowe

Bóle głowy naczynioruchowe – w przeciwieństwie do bólów migrenowych – nie mają charakteru tętnienia, ponieważ zaburzenia powstają w drobnych naczyniach krwionośnych, podczas gdy w migrenie – w większych rozgałęzieniach tętniczych. Ból naczynioruchowy jest to zwykły ból głowy, odczuwany przez człowieka np. w sytuacji stresowej lub po nieprzespanej nocy. Niekiedy towarzyszą mu nudności lub „błyski przed oczyma”. Ból taki umiejscowiony jest zwykle w okolicy czoła, oka lub za okiem; często dotyczy skroni lub całej pokrywy czaszki. Nasilenie i charakter bólu są dość zmienne, ale szczególnie przykre ze względu na długi czas utrzymywania się i wpływ na stan psychiczny. Należy nadmienić, że w tym typie bólów występują różne postaci przejściowe (aż do właściwej migreny).
Przyczynę bólów głowy powinien ustalić lekarz. Nie wolno bez przerwy stosować tabletek od bólu głowy, gdyż zatruwają one organizm, a zwłaszcza uszkadzają szpik kostny, wątrobę i nerki.

Postępowanie lecznicze polega na zapobieganiu bólom głowy następującymi sposobami:

●  Zajęcie chorego lekką pracą, nakłonienie do wcześniejszego snu, podanie łagodnego środka uspokajającego, jak Neospasmina lub Passispasmin
(3 razy dziennie łyżka stołowa), lub też 3 razy dziennie 1/2-1 łyżeczki do herbaty preparatu Nervosol w 1/4 szklanki wody; dzieciom starszym 1/4-1/2 łyżeczki 2-3 razy dziennie.
●  Podanie czarnej kawy, jeśli występuje niedociśnienie tętnicze, i krótkotrwałe leżenie (z głową w poziomie tułowia lub nieco niżej), zażycie 20 kropli preparatu Cardiamid-Coffein.
●  Uregulowanie trybu życia, snu, oddawania stolca itd. (podobnie jak w migrenie).
●  U ludzi z prawidłowym ciśnieniem tętniczym – jednorazowe podanie 1 tabletki jednego z następujących preparatów: Bellergot, Bellergot retard, Polomigran, Coffecorn mite, a przy silniejszych bólach Coffecorn forte, lub też 5-10 kropli preparatu Dihydroergotaminum albo Paracetamol, APAP.

Bóle głowy w nadciśnieniu, niedociśnieniu i miażdżycy

Bóle głowy w przebiegu nadciśnienia i miażdżycy charakteryzują się tym, że odczuwane są zwykle w okolicy potylicy, w godzinach rannych. Nasilenie się bólów w godzinach rannych jest prawdopodobnie następstwem podniesienia się ciśnienia tętniczego, obniżającego się w czasie snu.

Postępowanie przy tego typu dolegliwościach:

●  środki uspokajające (np. Neospasmina – 3 razy dziennie łyżka stołowa),
●  środki obniżające ciśnienie tętnicze (stosownie do zaleceń lekarza).
Stosowanie środków przeciwbólowych bez zasięgnięcia porady lekarskiej jest bezwzględnie szkodliwe. W razie uporczywego utrzymywania się, a nawet nasilenia bólu głowy u osób z nadciśnieniem konieczna jest pomoc lekarza.
Szybkie obniżenie ciśnienia tętniczego w przebiegu choroby nadciśnieniowej może przejściowo spotęgować ból głowy wskutek zmian ukrwienia i niedotlenienia mózgu, uwarunkowanego zmniejszonym przepływem krwi i zmianą ciśnienia śród-czaszkowego.
Osoby cierpiące na silne bóle głowy w przebiegu choroby nadciśnieniowej powinny unikać nadmiernego pochylania głowy ku dołowi, z czym wiąże się nagły przypływ krwi do mózgu i zwiększony napór krwi na ściany naczyń krwionośnych. Może to powodować pękanie naczyń i powstawanie krwotoków, zwłaszcza – zawsze niebezpiecznych – krwotoków śródczaszkowych.
Bóle głowy w niedociśnieniu charakteryzują się natomiast rozlanym uciskiem w przedniej części głowy. W celu ich łagodzenia zaleca się kilkakrotnie w ciągu dnia:
●  krótkotrwałe (10-15 minut) przyjmowanie pozycji leżącej,
●  natryski i biczowanie chłodną wodą, nacieranie wieczorem całego ciała słoną wodą,
●  kąpiele w wodzie z dodatkiem soli kąpielowej,
●  wymienione wyżej środki farmakologiczne.

Bóle głowy w okresie przekwitania u kobiet

Bólom głowy w okresie przekwitania towarzyszy uczucie okresowego ucisku i „uderzeń krwi” do głowy, połączone zazwyczaj z zaczerwienieniem twarzy, ogólnym osłabieniem, uczuciem gorąca, niekiedy z dusznością lub też z objawami depresji. Objawy te są następstwem przejściowego rozszerzania się naczyń krwionośnych górnej części ciała, zwłaszcza głowy. Takie bóle głowy są uwarunkowane okresowymi (pulsacyjnymi) zmianami hormonalnymi wskutek wygasania hormonalnej czynności jajników. Dolegliwości te może łagodzić przebywanie na świeżym powietrzu oraz podanie dostępnych w domu środków uspokajających.
Gdy staną się jednak dokuczliwe, należy zasięgnąć porady lekarza. Dalsze szczegóły, z punktu widzenia ginekologicznego, patrz rozdz. 21 – Choroby żeńskich narządów płciowych.

Bóle głowy pochodzenia toksycznego

Wśród bólów głowy będących następstwem ostrego lub przewlekłego zatrucia organizmu substancjami chemicznymi (gazy, ciecze, ciała stałe) należy wymienić głównie bóle głowy w wyniku ostrych zatruć tlenkiem węgla, benzenem, nitrobenzenem (farby, lakiery), toluenem, siarkowodorem, alkoholem etylowym lub metylowym, nikotyną oraz w przewlekłych zatruciach ołowiem. Przewlekłe bóle głowy pochodzenia toksycznego występują często w przypadku nadużywania preparatów przeciwbólowych. Skład chemiczny tych leków jest taki, że mogą one wywoływać bóle głowy w następstwie uzależnienia. Chorzy myśląc, że zażywane leki są mało skuteczne, zwiększają dawki i pogłębiają stan przewlekłego zatrucia, powodując nasilanie się dolegliwości.
Często dołączają się również zmiany psychiczne (apatia, brak woli, zmęczenie, depresja), osłabienie pamięci, rzadziej zaburzenia popędu płciowego. Dlatego też bezwzględnie przestrzegamy przed bezkrytycznym, długotrwałym przyjmowaniem środków przeciwbólowych wszelkiego typu.
Pierwsza pomoc w bólach głowy pochodzenia toksycznego zobacz w : Ostre zatrucia.

Bóle głowy pourazowe

Pourazowe bóle głowy występują zwykle bezpośrednio po urazie (uderzeniu) i są wyrazem wstrząśnienia mózgu oraz zaburzenia krążenia krwi w mózgu i jego sąsiedztwie (zobaczw dziale: Neurologia).

Bóle głowy w chorobach oczu

Choroby oczu (np. zapalenie rogówki, tęczówki, ciałka rzęskowego, jaskra) lub zmęczenie oczu (nieużywanie okularów w przypadkach istniejących wad oczu) mogą być przyczyną bólów zlokalizowanych zazwyczaj w okolicy czołowej głowy. Zasady postępowania w tych przypadkach patrz: Okulistyka.

Bóle głowy w chorobach uszu

Zobacz jeszcze: Choroby nosa, gardła, uszu i krtani.

Bóle głowy w chorobach zatok przynosowych

Zobacz jeszcze: Choroby nosa, gardła, uszu i krtani.

Bóle głowy w następstwie zmian w obrębie szyi i karku

Bóle głowy w wyniku zmian w szyi i karku są związane ze zmianami zwyrodnieniowymi (najczęściej), urazowymi lub są następstwem wypadnięcia jądra galaretowatego (dysku) tarczy międzykręgowej kręgosłupa. Towarzyszą im zwykle bóle karku i twarzy oraz zawroty głowy. Bóle te występują zazwyczaj między 40 a 60 rokiem życia, przeważnie w nocy (zwłaszcza nad ranem), a chory określa je zwykle jako bóle wędrujące z karku do tyłu głowy. Niekiedy promieniują do różnych okolic twarzy. Charakterystyczne dla tych dolegliwości jest to, że zazwyczaj rozpoczynają się przy wykonywaniu czynności wymagających dłuższego odchylenia głowy ku tyłowi (np. w czasie wieszania bielizny, umocowywania lampy pod sufitem). Dość często kojarzą się z ogólnymi objawami okresu przekwitania u kobiet („uderzenia krwi” do głowy, chwiejność psychiczna, zaburzenia snu itp.) oraz miażdżycą lub chorobą nadciśnieniową. Występowanie lub nasilanie się tych bólów w nocy, w pozycji leżącej, tłumaczy się niekorzystnym położeniem szyjnej części kręgosłupa (patrz dział: Naurologia).

Bóle głowy związane z zaburzeniami psychicznymi

Chorzy z zaburzeniami psychicznymi, rzadziej nerwicowymi, określają zazwyczaj różne zaburzenia pamięci lub uczucie pustki w głowie jako bóle głowy. Dolegliwości takie mogą również towarzyszyć stanom depresyjnym. Przyczyną ich występowania lub nasilania są przeważnie konflikty w środowisku rodzinnym lub zawodowym.
Leczenie tych postaci bólów głowy należy do lekarza psychiatry lub neurologa. Decydujące jednak znaczenie profilaktyczne mają harmonijne i życzliwe stosunki w środowisku rodzinnym i zawodowym (patrz dział: Psychologia).

Bóle nerwów twarzy i głowy (tzw. nerwobóle)

Nerwobóle twarzy i głowy są to napadowe bóle pni i rozgałęzień nerwów twarzy, pokrywy czaszki, ucha lub jamy nosowo-gardłowej.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Rodzaje najczęściej spotykanych bólów głowy i zasady doraźnego postępowania w domu w razie ich wystąpienia:Bóle głowy pochodzenia naczyniowegoPrzyczyną tych bólów głowy mogą być:Bóle głowy pochodzenia migrenowegoPostępowanie w nagłym napadzie migreny:Zapobieganie napadom migreny polega na:Bóle głowy naczynioruchowePostępowanie lecznicze polega na zapobieganiu bólom głowy następującymi sposobami:Bóle głowy w nadciśnieniu, niedociśnieniu i miażdżycyPostępowanie przy tego typu dolegliwościach:Bóle głowy w okresie przekwitania u kobietBóle głowy pochodzenia toksycznegoBóle głowy pourazoweBóle głowy w chorobach oczuBóle głowy w chorobach uszuBóle głowy w chorobach zatok przynosowychBóle głowy w następstwie zmian w obrębie szyi i karkuBóle głowy związane z zaburzeniami psychicznymiBóle nerwów twarzy i głowy (tzw. nerwobóle)Źródło