Anafilaksja. Wstrząs anafilaktyczny.

Pamiętamy zapewne tragedię aktorki Ewy Sałackiej, która zginęła we wstrząsie anafilaktycznym po użądleniu przez osę. Właściwe, natychmiastowe postępowanie przeciwwstrząsowe może uratować życie. Dlatego warto dowiedzieć się czegoś o anafilaksji.
Alergia i anafilaksja są immunologicznymi (typu I) reakcjami ustroju. Są to więc w zasadzie reakcje obronne. Jednak przesadna obrona bywa niebezpieczna dla ustroju.
Alergia może przebiegać łagodnie, objawiając się jedynie świądem skóry, osutką, lokalnym niewielkim obrzękiem. Alergia może jednak również powodować objawy gwałtowne a nawet groźne dla życia. Do świądu, osutki, uogólnionych obrzęków, wymiotów, bólów brzucha oraz biegunki mogą dołączyć się: hipotonia, groźny skurcz oskrzeli i obrzęk głośni, a w ich następstwie – dramatyczna duszność. Jest to już wstrząs anafilaktyczny.
Przyczyną wstrząsu anafilaktycznego są najczęściej surowice przeciw chorobom zakaźnym, antytoksyny, ale także preparaty krwiopochodne i różne preparaty chemiczne – w tym leki (antybiotyki, środki kontrastujące używane w radiologii, niesterydowe leki przeciwzapalne, leki przeciwbólowe, chemioterapeutyki). Groźny wstrząs anafilaktyczny może być spowodowany ukąszeniem owadów i węży. Czasem wywołują go spożyte pokarmy (min. niektóre owoce, orzechy i małże), a nawet kontakt skórny lub wziewny z roślinami i ich pyłkami. Zwykle incydent wstrząsu anafilaktycznego był poprzedzony podobnymi wydarzeniami w przeszłości.
W przypadku znacznej duszności ze szczególnie utrudnionym wydechem, przebiegającej z hipotonią i ewentualnymi uczuleniowymi objawami skórnymi, rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego nie budzi na ogół trudności. Jest ono szczególnie oczywiste, jeśli objawy te pojawiają się po użądleniu przez owada lub po wstrzyknięciu substancji, o której wiadomo, że może powodować anafilaksję. Wstrząs anafilaktyczny trzeba jednak odróżnić od reakcji na wdychanie gazów drażniących (np. chloru, chlorowodoru, amoniaku, dwutlenku siarki), zachłyśnięcia (np. kęsem pokarmu), napadu astmy lub ataku histerycznego.
W przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego absolutnie niezbędne jest energiczne i bezzwłoczne leczenie. W sytuacji upośledzenia oddychania konieczne są następujące działania:
– domięśniowe lub dożylne wstrzyknięcie adrenaliny (u dorosłych 0,5-1,0 mg, u dzieci 0,01mg na kilogram masy ciała),
– podanie do wziewania salbuterolu lub fenoterolu (chorzy na astmę zwykle mają te leki przy sobie),
– ochrona chorego przed wszelkim wysiłkiem fizycznym.
Powyższe działania mogą – a nawet powinny – być podjęte natychmiast. Pacjenci, którym choćby raz w życiu zdarzył się wstrząs anafilaktyczny, lub choćby cięższa reakcja alergiczna, winni mieć przy sobie (zwłaszcza latem) ampułkostrzykawkę z adrenaliną. Powinna się ona także znajdować na wyposażeniu każdej szkoły czy innego zorganizowanego zbiorowiska ludzkiego (np. ośrodka wczasowego lub kolonijnego). Na razie ampułkostrzykawki nie są tanie – jedna kosztuje powyżej 200zł. Wkrótce jednak na rynek farmaceutyczny wejdą adrenalinowe ampułkostrzykawki produkcji krajowej, które na pewno będą znacznie tańsze. Wstrzyknięcie adrenaliny powinno być wykonane w każdym przypadku anafilaksji, gdy chory ma dramatyczną duszność i walczy o oddech. Jeśli adrenalina jest pod ręką, osobie dorosłej należy ją podać domięśniowo (w sytuacji bardzo naglącej – nawet przez odzież) w ilości 0,5 mg (ml). Dawka dla kilkunastokilogramowego dziecka to 0.3 mg (ml). Jeśli dramatyczna duszność nie mija, dawki te mogą być powtórzone.
Do działań, podejmowanych w przypadku hospitalizacji pacjenta we wstrząsie anafilaktycznym, należą:
– wstrzyknięcie kortykosteroidów – ma mniejsze znaczenie doraźne (wbrew dość powszechnemu przesądowi), ponieważ nawet po podaniu dożylnym (np. hydrokortyzonu) działanie leków z tej grupy zaczyna się dopiero po kilku godzinach; jednak stan anafilaksji utrzymuje się czasem dłużej, i stąd kortykosteroidy mogą być jednak być przydatne (np. 100 mg Hydrocortisonum haemisuccinatum dożylnie, lub 20 mg prednisonu doustnie – początek działania niezależnie od drogi podania występuje po kilku godzinach);
– wzbogacenie wdychanego powietrza w tlen – w razie znacznej niedrożności górnych dróg oddechowych;
– intubacja tchawicy (wprowadzenie przez usta rurki dotchawiczej) lub tracheostomia (wytworzenie przeskórnego dostępu do tchawicy w celu podawania tlenu – rzadko potrzebne), ewentualnie oddychanie kontrolowane;
– uzupełnianie płynów ustrojowych (kroplówki) – u pacjentów ze znacznym niedociśnieniem.
W incydentach alergicznych przebiegających bez znacznej duszności przydatne mogą okazać się tabletki przeciwalergiczne (np. klemastyna, cetyryzyna, loratadyna).
Należy natomiast pamiętać, że dożylne wstrzykiwanie soli wapnia nie ma żadnego znaczenia przeciwanafilaktycznego ani przeciwalergicznego i jest swoistym polskim zabobonem.
dr n. med. Janusz Szajewski, specjalista chorób wewnętrznych, toksykolog; Stołeczny Ośrodek Ostrych Zatruć w Warszawie (2007-10-10)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Zobacz także