Alergia u dzieci

Alergia oznacza uczulenie ustroju na określone substancje, będące białkami, wielocukrami lub połączeniem cukrów z białkami, zawarte w pożywieniu lub występujące w otoczeniu człowieka, które po powtórnym przedostaniu się do organizmu wywołują patologiczną reakcję ze strony różnych narządów i układów. Substancje uczulające nazywane są „alergenami” lub „antygenami”.
U dzieci do najczęstszych chorób alergicznych należą: alergia pokarmowa, układu oddechowego i skóry.

Podstawowe wiadomości o alergii

Zależnie od drogi, jaką wnikają do organizmu alergeny, podzielono je na:
●  Alergeny wziewne – wnikają przez błonę śluzową układu oddechowego. Należą do nich: pyłki roślin, drzew, traw, krzewów, chwastów, rzadziej kwiatów, roztocze kurzu domowego, alergeny zwierzęce, sierść kotów, psów, królików i innych zwierząt domowych, zarodniki grzybów pleśniowych.
●  Alergeny pokarmowe – dostają się do ustroju wraz z pożywieniem przez przewód pokarmowy. Należą do nich: mleko krowie, mleko kozie, jajo kurze, pszenica i inne zboża, ryby, owoce cytrusowe, truskawki, melony, poziomki.
●  Alergeny kontaktowe – uczulają przez skórę i błony śluzowe. Do substancji, które alergizują przez kontakt, należy wiele różnych substancji chemicznych, jak: nikiel, formalina, chrom, barwniki włókiennicze, barwniki stosowane przy barwieniu skór, olejki, kosmetyki, a także składniki maści leczniczych.
●  Alergeny w postaci jadów owadów żądlących – dostające się do ustroju przez ukłucie lub użądlenie owadów.
Z chwilą przedostania się alergenu (antygenu) do ustroju następuje jego obrona polegająca na wytwarzaniu się przeciwciał ukierunkowanych przeciw danemu antygenowi. Przeciwciała wytwarzane przez ustrój są substancjami białkowymi i są zdolne do swoistego połączenia się z antygenem.
Rozpoznanie alergii możliwe jest dzięki oznaczaniu przeciwciał zawartych w immunoglobulinach, to jest całkowitych IgE, tzn. puli wszystkich przeciwciał tej klasy obecnych we krwi skierowanych przeciwko różnym alergenom, oraz oznaczaniu immunoglobulin swoistych IgE, które są wytwarzane pod wpływem działania tylko jednego określonego alergenu, na przykład przeciw alergenowi sierści kota lub psa czy też przeciw białkom mleka krowiego, czy alergenowi roztocza domowego.
Układ immunologiczny odpowiedzialny za prawidłową funkcję mechanizmów obronnych organizmu uruchamia również do walki z antygenem komórki układu immunologicznego, do których należą limfocyty reagujące swoiście na antygen i mikrofagi lub makrofagi, które bez względu na budowę obcej cząsteczki pochłaniają ją i w ten sposób eliminują z walki. Mechanizm ten jest nieswoisty i nazywany fagocytozą.
Reakcję układu immunologicznego na antygen wyrażoną tworzeniem przeciwciał nazywamy odpornością humoralną, a przy udziale limfocytów – odpornością komórkową.

Atopia u dzieci

Przez pojęcie atopii rozumiemy wrodzoną skłonność do występowania chorób alergicznych, związaną z zaburzeniem sprawnej eliminacji alergenów i wzmożonym wytwarzaniem przeciwciał klasy IgE przy niewielkim nawet kontakcie z alergenami. Ponad 80% chorób alergicznych u dzieci to choroby atopowe.

Eozynofilia

Krwinki kwasochłonne, czyli eozynofile, zalicza się do najważniejszych komórek zapalenia alergicznego. W chorobach alergicznych obecność eozynofili we krwi większa niż 5% świadczy o czynnym procesie alergicznym. Fizjologiczna rola krwinek kwasochłonnych polega na ich udziale w zwalczaniu pasożytów.

Choroby skóry na tle alergicznym

Należą do nich pokrzywka, obrzęk typu Quinckego i wyprysk.

Pokrzywka

Jest typową reakcją alergiczną występującą często u dzieci w następstwie reakcji antygen-przeciwciało, rzadziej w wyniku mechanizmów nieimmunologicznych.
Pokrzywka jest zespołem objawów chorobowych o różnych przyczynach, charakteryzującym się wysiewem małych bądź dużych bąbli (jak od oparzenia pokrzywą). Mogą one być różnokształtne i rozprzestrzeniać się na całe ciało lub być skupione w małe ogniska, prawie zawsze wywołujące silny świąd skóry. Zmiany pokrzywkowe charakteryzują się szybkim pojawieniem się i ustępowaniem obrzęku i swędzenia, które zwykle utrzymują się od kilku do kilkunastu godzin. Pokrzywka może mieć charakter ostry i przewlekły o zmiennym nasileniu, postać przewlekła jest bardziej dokuczliwa.
Spośród znanych przyczyn pokrzywki wymienia się:
●  produkty spożywcze (ryby, skorupiaki, orzechy, poziomki, truskawki, pomidory, czekoladę, sery, pomarańcze),
●  związki chemiczne używane do konserwacji, poprawy smaku i wyglądu (salicylany, kwas cytrynowy, barwniki azotowe, kwas benzoesowy),
●  leki, czynniki fizyczne (zimno, ciepło, światło słoneczne i inne),
●  niekiedy alergeny wziewne, pyłki roślin (np. prymuli).
Leczenie polega na ustaleniu przyczyny, a jeśli jej nie można ustalić, to stosuje się leczenie objawowe zalecane przez lekarza.

Obrzęk Quinckego

Obrzęk typu Quinckego charakteryzuje się gwałtownie narastającym obrzękiem skóry i tkanki podskórnej. Opuchnięcie dotyczy najczęściej twarzy (powiek, warg), języka i gardła. Najgroźniejszym dla życia umiejscowieniem obrzęku jest krtań, ponieważ oddychanie jest utrudnione, a czasem wręcz niemożliwe. Występuje najczęściej u młodzieży i dorosłych. Wymaga natychmiastowej pomocy lekarza i dożylnego podania hydrokortyzonu.

Wyprysk łojotokowy niemowląt

Występuje między 2-4 tygodniem życia na głowie owłosionej z tendencją do rozprzestrzeniania się za uszami, a także na okolice szyjne, pachowe i pachwinowe skóry, a nawet okolice moczowo-płciowe. Są to nie swędzące, wyraźnie odgraniczone rumienie pokryte tłustymi łuskami, szczególnie obficie występującymi na głowie.
Leczenie. Ważna jest odpowiednia pielęgnacja. Na głowę stosuje się 0,5% maść salicylową z dodatkiem 1-3% siarki. Jeśli występują zmiany okolicy krocza należy często zmieniać pieluszki i unikać stosowania majteczek plastikowych.

Zapalenie atopowe skóry

Jest to przewlekła choroba w dużym stopniu uwarunkowana dziedzicznie. Objawy są związane z alergią, a zmiany na skórze mają obraz wielopostaciowy. Wyróżnia się trzy kliniczne etapy atopowego zapalenia skóry:
●  Wieku niemowlęcego – od 2-4 miesiąca życia do 2 roku życia. U niemowląt wykwity na skórze dotyczą twarzy, szczególnie policzków. Są to rumienie, grudki wysiękowe, pęcherzyki i nadżerki, które pękają, tworząc sączące powierzchnie, a więc zmiany wielopostaciowe, które mogą trwać do 2 roku życia z różnym nasileniem. Niekiedy wysięk zanika i tworzą się strupy. Przyczyną tych zmian są czynniki pokarmowe uczulające, jak białko jajek, mleko, pomarańcze, pszenica, czekolada, kakao, a także sierść zwierząt.
●  Wieku dziecięcego – od 5 do 12 roku życia. W tym okresie występują zmiany o typie liszaja pokrzywkowego (twarde grudki obrzękowe długo utrzymujące się) na kończynach po stronie prostowników i na pośladkach. Wywoływać je mogą czynniki zewnętrzne (pierze, wełna), a także czynniki pokarmowe.
●  U młodzieży i dorosłych – objawia się występowaniem świądu powierzchni zgięciowych kończyn, głównie okolic łokciowych i podkolanowych, pośladków, często karku i powiek, w których to miejscach skóra – wskutek ciągłego drapania – staje się szorstka i sucha, a okresowo może być zapalnie zmieniona i ulega wtórnemu zakażeniu.
Leczenie. Proces chorobowy najczęściej jest przewlekły, wymaga porady lekarza, który przepisze leki łagodzące zmiany na skórze. Leczenie może być trudne, z diety dziecka eliminuje się alergeny pokarmowe. U niemowląt, które otrzymują mleko krowie płynne, zastępuje się je mlekiem w proszku.
U niektórych dzieci trzeba usunąć z diety mleko i zastąpić je innymi mieszankami, jak Nutramigen lub Prosobee.
Inny mechanizm mają zmiany wypryskowe, które powstały na skutek bezpośredniego kontaktu skóry z czynnikiem drażniącym, którym mogą być składniki środków piorących, mydła i in. Przykładem kontaktowego wyprysku toksycznego z podrażenienia skóry jest tzw. pieluszkowe zapalenie skóry.

Alergia pokarmowa

Przez alergię pokarmową rozumie się nietypową (patologiczną) odpowiedź organizmu na spożyte białko pokarmowe. Odpowiedź jest złożoną reakcją immunologiczną. Po spożyciu określonego pokarmu może wystąpić także inna reakcja, nieimmunologiczna, określana nietolerancją pokarmową. Zarówno nietolerancja pokarmowa, jak i alergia pokarmowa są utożsamiane i używane zamiennie.
Podłoże i mechanizm powstawania reakcji alergicznych są złożone. Dziecko z objawami atopii (predyspozycji dziedzicznej) może po spożyciu szkodliwego pokarmu zareagować wstępnie objawami nietolerancji pokarmowej, a po powtórnym jego spożyciu klasyczną reakcją alergiczną lub odwrotnie. U dzieci alergia pokarmowa może być jednym z pierwszych sygnałów choroby atopowej i występować we wczesnym okresie dzieciństwa. Częstość jej występowania określa się na 1-27% ogółu chorych dzieci, co jest zależne od sposobu żywienia. U dzieci mogą występować jednocześnie objawy nadwrażliwości (alergii) na alergen pokarmowy i wziewny.
Istnieje związek między częstością występowania alergii pokarmowej a wiekiem dziecka. U niemowląt z alergią pokarmową ważne i korzystne znaczenie ma karmienie piersią, gdyż prawie wcale nie stwierdza się uczulenia na pokarm ludzki. Korzystne działanie ma również opóźnione wprowadzenie (dopiero od 6-9 miesiąca życia) obcych antygenów: białek mleka krowiego, żółtka, mięsa i wywarów z mięsa, soków owocowo-warzywnych oraz artykułów spożywczych zawierających środki konserwujące.
Zatem w dzieciństwie alergia pokarmowa występuje najczęściej w okresie niemowlęcym i u młodszych dzieci. Wraz z dojrzewaniem czynności przewodu pokarmowego następuje zmniejszanie się podatności na alergeny pokarmowe.
Najczęstszą postacią alergii pokarmowej u niemowląt jest uczulenie na białka mleka krowiego. Spośród alergenów zawartych w mleku najbardziej uczulają: laktoalbumina i laktoglobulina, w mniejszym stopniu kazeina. Laktoalbumina unieczynniana jest w czasie gotowania, a dziecko uczulone na ten alergen z mleka może bez obaw pić mleko przegotowane. Laktoglobulina uczula silniej od laktoalbuminy i jest odporna na gotowanie.
W praktyce, gdy dziecko uczulone jest na mleko krowie, rodzice próbują podawać mleko kozie. Należy jednak pamiętać, że ok. 70% dzieci uczulonych na białka mleka krowiego wykazuje objawy uczulenia (nadwrażliwości) także na mleko kozie (tzw. alergia krzyżowa).
Mleka koziego nie powinno się podawać niemowlętom poniżej 6 miesiąca życia, ponieważ ma ono zbyt duże stężenie składników mineralnych, mało witamin i żelaza oraz mniejszą wartość energetyczną.
Dzieci uczulone na laktoglobulinę zawartą w mleku krowim nie powinny spożywać mięsa wołowego i cielęciny, na które to białka mogą być również uczulone.
Jeśli u niemowlęcia karmionego piersią w 2-3 miesiącu życia występują objawy alergii pokarmowej, jak: wyprysk atopowy, bolesne kolki jelitowe, wymioty, wodniste stolce, a matka zjada mleko i przetwory mleczne w celu poprawy laktacji, to należy potrawy mleczne usunąć z codziennej diety matki, ponieważ alergeny mleka krowiego przedostają się do mleka matki.
Dzieci z alergią pokarmową na mleko krowie powinny być żywione mieszankami mlekozastępczymi hipoalergicznymi, jak: Nutramigen, Pregestimil, Nidal, Aptamil, Prosobee, Humana SL, Spromin. Są to mieszanki, w których białka mleka krowiego zastąpiono pełnowartościowym białkiem roślinnym. Również matki karmiące mogą spożywać hipoalergiczne mieszanki mlekozastępcze.
U dzieci po okresie niemowlęcym, u których występuje alergia pokarmowa na podłożu skazy atopowej (predyspozycji dziedzicznych), uczulenie może być wywołane przez:
●  Jajko, w którym uczulać może białko i żółtko; wystąpić mogą odczyny w postaci obrzęku krtani, silnego napadu duszności, ostrej biegunki czy pokrzywki.
●  Mięso – najczęściej uczula wieprzowina i wędliny, rzadziej mięso indyka, kurczaka. Dzieci nadwrażliwe na mleko i jajka miewają objawy alergii na wołowinę, cielęcinę i mięso kurze.
●  Ryby różnego gatunku; przyrządzanie ryb, jak gotowanie, pieczenie i wędzenie, w bardzo małym stopniu zmniejsza ich właściwości uczulające.
●  Owoce, z których najczęściej uczulają truskawki, poziomki i owoce cytrusowe.
Surowe owoce uczulają silniej niż gotowane, podobnie zresztą jak jarzyny, spośród których najsilniejsze właściwości uczulające mają pomidory, groch, fasola. Silne alergeny są też w cebuli, selerze i pietruszce.
Reakcje alergiczne z przewodu pokarmowego wywołane szkodliwym działaniem pokarmów występują w postaci nieżytu żołądka i jelit, są również zlokalizowane w okrężnicy i przełyku. W tych miejscach występuje obrzęk błony śluzowej, niekiedy nadżerki, co może być przyczyną utajonych krwawień. Także pęcherzyk żółciowy i wyrostek robaczkowy mogą być miejscem procesu alergicznego. Takie więc objawy, jak wzdęcia brzucha, nasilenie lub zahamowanie perystaltyki (ruchów robaczkowych jelit), obrzmienie błony śluzowej, krwawienia i zaburzenia ruchów jelit mogą być źródłem pomyłek diagnostycznych, a niekiedy i kwalifikacji do zabiegu operacyjnego. Objawy te ustępują po wyeliminowaniu szkodliwego pokarmu i zastosowaniu leków doustnych przeciwalergicznych, co wymaga jednak badania lekarskiego.

Test prowokacyjny

Znanych jest wiele metod służących do rozpoznawania nadwrażliwości na określony pokarm. Najprostszą metodą, którą można zastosować w domu, jest podanie dziecku pożywienia, które podejrzewa się o powodowanie uczulenia, i obserwowanie efektu działania pożywienia. Jest to tzw. test prowokacyjny. W celu wykrycia alergenu pokarmowego trzeba pokarmy wprowadzać do diety dziecka pojedynczo w małych i stopniowo zwiększających się porcjach. Należy przy tym uważnie obserwować reakcje dziecka, np. pojawienie się zmian skórnych, bólów brzucha, biegunek, zaparć, wymiotów, apatii lub rozdrażnienia itp.

Doc. dr hab. med. Czesław Szmigiel

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Podstawowe wiadomości o alergiiAtopia u dzieciEozynofiliaChoroby skóry na tle alergicznymPokrzywkaObrzęk QuinckegoWyprysk (egzema)Wyprysk łojotokowy niemowlątZapalenie atopowe skóryAlergia pokarmowaTest prowokacyjnyŹródło