Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 jest schorzeniem ogólnoustrojowym o wieloczynnikowej etiologii, charakteryzującym się zaburzeniami przemian węglowodanów, białek i tłuszczów.

W cukrzycy typu 1 najczęstszą przyczyną bezwzględnego niedoboru insuliny endogennej, czyli wytwarzanej w organizmie, jest trwałe uszkodzenie wysp trzustki przez czynniki immunologiczne a także toksyczne. Proces immunologiczny w obrębie wysp trzustki może trwać kilka a nawet kilkanaście lat. Do czynników które najczęściej go zapoczątkowują zaliczane są wirusy, bakterie, grzyby a także konserwanty żywności.

Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 związane jest ze sposobem dziedziczenia genów predysponujących do zachorowania. Prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy u rodzeństwa chorego jest większe, jeżeli również posiada ono geny predysponujące do zachorowania. U rodzeństwa jak również potomków pacjentów z cukrzycą ryzyko zachorowania jest 15-krotnie większe w porównaniu do osób nie mających w najbliższej rodzinie chorego

na tą chorobę.

Cukrzyca rozwija się podstępnie, a jej ujawnienie często poprzedzone jest chorobą infekcyjną. Pierwszymi objawami choroby są wzmożone pragnienie oraz wielomocz i częstomocz, które są szczególnie uciążliwe w godzinach nocnych. Niedobór insuliny (uszkodzenie ponad 80% komórek beta wysp trzustki) prowadzi do ciężkich zaburzeń metabolicznych, szczególnie w zakresie gospodarki węglowodanowej, tłuszczowej

oraz wodno elektrolitowej. W krótkim okresie (kilku dni) dochodzi do gwałtownej utraty masy ciała (a właściwie – utraty tkanki tłuszczowej), osłabienia, wymiotów oraz śpiączki kwasiczej. W obrębie jamy ustnej, języka oraz narządów moczopłciowych stwierdza się zmiany zapalne oraz obecność nalotów grzybiczych. Skóra jest sucha i łuszcząca się. Błona śluzowa jamy ustnej również wysycha, język jest obłożony, gałki oczne zapadnięte, rysy twarzy wyostrzone. Starsze dzieci skarżą się na zaburzenia widzenia. Często występuje utrata apetytu przy „niepohamowanym” pragnieniu a następnie bóle brzucha, wymioty i śpiączka kwasicza. Śpiączka jest bardzo ciężkim powikłaniem, które nie leczone lub leczone w sposób niewłaściwy może doprowadzić do śmierci.

Leczenie cukrzycy i jej ostrych powikłań (śpiączki kwasiczej) powinno być prowadzone w specjalistycznym ośrodku posiadającym odpowiedni sprzęt i wykwalifikowany personel medyczny (lekarz, pielęgniarka edukacyjna, psycholog, dietetyk). Każdy pacjent od momentu ujawnienia się choroby wymaga natychmiastowej terapii oraz specjalistycznej edukacji terapeutycznej. Edukację chorego i jego rodziny należy rozpocząć w odpowiednim momencie i dostosować ją do wieku chorego, cech psychospołecznych, metod leczenia oraz celów terapeutycznych. Każdy program edukacyjny powinien uwzględniać aktywny udział oraz regularną współpracę pacjenta i jego rodziny z personelem medycznym. Często przyczyną niepowodzeń terapeutycznych w cukrzycy jest niedostateczne przeszkolenie rodziny i pacjenta.

Obserwowane często wahania poziomów glukozy wynikać mogą z wielu czynników, często niezależnych od rodzaju stosowanej insuliny i metod insulinoterapii. Z tego względu ważnym elementem postępowania w cukrzycy o chwiejnym przebiegu jest w pierwszej kolejności weryfikacja postępowania terapeutycznego. Należy pamiętać, że osoba z cukrzycą od momentu zachorowania wymaga przystosowania się do nowych warunków i możliwości funkcjonowania w środowisku w którym żyje, szczególnie w środowisku szkolnym. Cukrzyca wymaga długiego i regularnego leczenia, dyscypliny żywieniowej a także częstych kontaktów z personelem medycznym.

Bez względu na wiek, celem terapii chorego z cukrzycą jest zawsze ograniczenie ryzyka wystąpienia powikłań ostrych (kwasicy i hipoglikemii) oraz przewlekłych (utraty wzroku, niewydolności nerek, stopy cukrzycowej, wylewów krwi do mózgu, zawału serca). U dziecka celem leczenia również jest zapewnienie prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego, dojrzewania płciowego oraz umożliwienie zrealizowania wszystkich planów życiowych i udziału w życiu społecznym.

Rozpoznanie cukrzycy jest szokiem dla całej rodziny, która nagle staje przed wieloma zupełnie obcymi dla niej problemami, nie tylko finansowymi. Dziecko i rodzice uczą się zasad żywienia, podawania insuliny, kontrolowania poziomu glukozy we krwi, adaptacji dawki insuliny do posiłku oraz zmieniających się w ciągu dnia sytuacji, takich jak wysiłek, stres, choroba. Niektóre nawyki żywieniowe wymagają zmiany; czasami skorygowany musi być również dotychczasowy rytm życia.

Posiłki chorego z cukrzycą są dokładnie wyliczone, nie tylko pod kątem liczby kalorii, ale przede wszystkim pod względem zawartości w nich węglowodanów, białek i tłuszczów. Chory z cukrzycą wymaga podawania insuliny Penem 4-5 razy na dobę (często również około godziny 3-4 w nocy) lub przy pomocy osobistej pompy insulinowej. Polsce obecnie stosowane są wyłącznie insuliny Humanizowane oraz insuliny Analogowe, a ich wybór zależy od wieku chorego i sposobu terapii a czasem również od warunków ekonomicznych pacjenta i jego rodziny.

W leczeniu cukrzycy poza insulinami oraz właściwie dobranymi posiłkami bardzo duże znaczenie ma regularny i zaplanowany wysiłek fizyczny. Aby terapia cukrzycy była skuteczna i prawidłowo prowadzona konieczne jest także kilkakrotne w ciągu dnia badanie poziomów glukozy. Obecnie samokontrola cukrzycy jest możliwa dzięki zaopatrzeniu każdego pacjenta w aparat do oznaczania poziomów glukozy – glukometr.

Lecząc chorego z cukrzycą należy pamiętać, że jego zdrowie i życie jest w jego rękach, a zadaniem lekarza/edukatora jest jedynie (a może przede wszystkim) przekazanie mu jak największej wiedzy o chorobie, metodach terapii oraz sposobach unikania powikłań ostrych i opóźniania powikłań przewlekłych. Chory z cukrzycą każdego dnia zmuszony jest do podejmowania ważnych decyzji, od których zależy jego zdrowie a nawet życie, dlatego przekazanie pacjentowi szeroko pojętej wiedzy oraz stałe jej pogłębianie i udoskonalanie jest zadaniem każdego zespołu terapeutycznego.